HỎI ĐÁP VỀ BỆNH TIÊU CHẢY CẤP

Tác giả: Hồ Thị Thiên Ngân

ICD – 10 A09

Câu hỏi 1: Thế nào là tiêu chảy?

Tiêu chảy là tình trạng đi cầu phân tóe nước từ 4 lần/ ngày đối với người lớn, trẻ em. Riêng với trẻ em nếu phân thay đổi tính chất như phân lỏng hơn, phân có hạt lợn cợn, phân có đàm nhớt phân thay đổi màu (trắng, xanh, sậm màu) hoặc trẻ són phân ra quần là trẻ bị tiêu chảy.

Câu hỏi 2: Nguyên nhân gây ra bệnh?

• Do vi-rút : Rotavirus gây bệnh tiêu chảy nhiều nhất ở trẻ nhỏ và các virus khác
• Do vi khuẩn : tả, lỵ trực khuẩn, thương hàn, E.Coli, nhóm Salmonella (thường có trong trứng còn sống bị ô nhiễm).
• Do thức ăn nhiễm độc: ôi thiu, hóa chất độc, tồn dư hóa chất bảo vệ thực vật, nấm mốc (cặn do thức ăn thừa dính bám trong vật dụng chứa thức ăn,trái cây mốc, thực phẩm quá hạn dùng).
• Uống nước chưa được đun sôi.

Câu hỏi 3: Bệnh có khả năng gây dịch không? Bệnh lây truyền qua đường nào?

Bệnh có thể lây lan nhanh và gây thành dịch lớn, nhất là ở những khu vực dân cư đông người, bệnh lây theo đường tiêu hóa qua thức ăn, nước uống bị nhiễm khuẩn. Bệnh có liên quan chặt chẽ với điều kiện môi trường, nước, an toàn thực phẩm và thói quen vệ sinh của người dân.

Câu hỏi 4: Những nguy cơ nào làm mắc bệnh tiêu chảy ?

• Nhiễm khuẩn thực phẩm: chọn thực phẩm không còn tươi, do không giữ vệ sinh trong nấu ăn, lẫn thức ăn sống và thức ăn chín, thức ăn nấu xong để quá lâu, vật dụng chứa thức ăn không sạch.
• Nhiễm độc thực phẩm : Nước củ dền, khoai mì, thực phẩm mốc, trái cây dập, mốc.
• Vệ sinh môi trường không sạch như gián, ruồi, chuột phát sinh xâm phạm vào thức ăn.
• Không có sạch trong ăn uống và sinh hoạt, rửa rau, rửa thực phẩm.
• Không rửa tay trước khi nấu ăn, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và sau khi vệ sinh cho trẻ.

Câu hỏi 5: Làm gì khi mới mắc bệnh bệnh tiêu chảy ?

Khi phát hiện trẻ tiêu chảy lần đầu tiên, việc trước tiên là cho trẻ bù nước ngay bằng cách cho uống dung dịch ORESOL, nước cháo muối, nước trái cây…

Câu hỏi 6: trẻ bị tiêu chảy cần được theo dõi như thế nào?

Những trẻ tiêu chảy không mất nước có thể điều trị tại nhà và tái khám theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Trẻ cần được theo dõi số lần, số lượng, màu sắc phân, khả năng uống bù nước và ăn uống. Cần đưa trẻ đến tái khám tại cơ sở y tế khi trẻ có một trong các dấu hiệu sau: sốt cao liên tục, co giật (làm kinh), nôn ói nhiều, không ăn uống được, chướng bụng, tiêu phân có máu hoặc khi cha mẹ thấy trẻ nặng hơn (vì tiêu chảy có thể là biểu hiện của một bệnh khác nặng hơn ở ngoài đường tiêu hóa).

Câu hỏi 7: Những biến chứng thường gặp của bệnh tiêu chảy ?

• Tiêu chảy nếu không được bù nước kịp thời và đủ nước gây mất nước nặng sẽ làm trẻ kiệt nước có thể gây tử vong.
• Suy thận cấp cũng có thể gây tử vong.
• Nên cần phải cho người bị tiêu chảy uống nước nhiều lần, nhất là sau mỗi lần đi cầu.
• Suy dinh dưỡng do trẻ ăn ít trong thời gian bệnh.

Câu hỏi 8: Khi nào cần đưa trẻ tới bệnh viện?

Khi thấy trẻ có biểu hiện khát nhiều, nôn nhiều lần, tiểu ít, không ăn uống được, sốt, da khô, môi khô, hơi thở hôi, số lần đi ngoài tăng lên... cần đưa ngay trẻ đến cơ sở y tế để khám và điều trị. Khi trẻ bị tiêu chảy cấp cần cách ly và có người chăm sóc riêng. Do bệnh có khả năng lây lan mạnh nên cần quản lý phân, các chất thải của người bệnh thật tốt, không để vương vãi. Đặc biệt ăn uống phải đảm bảo vệ sinh và nên cho trẻ ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, thức ăn lỏng dễ tiêu, đủ chất...

Câu hỏi 9: Phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em trong và sau khi tiêu chảy ?

• Tiếp tục cho trẻ bú mẹ nhiều hơn vừa bù nước, vừa cung cấp dinh dưỡng;
• Vẫn ăn uống bình thường hoặc chia nhỏ ra nhiều bữa ăn nhưng thức ăn cần nấu loãng hơn để dễ tiêu;
• Khi hết tiêu chảy, cho trẻ ăn thêm một bữa ăn/ ngày liên tục trong 2 tuần hoặc hơn.

Câu hỏi 10:  Những việc không nên làm khi trẻ bị tiêu chảy ?

• Không cho trẻ uống nước vì sợ trẻ tiêu chảy nhiều hơn;
• Uống các thuốc cầm tiêu chảy như : nước đọt ổi non, nước sắc vỏ măng cụt, các loại thuốc cầm tiêu chảy (cồn Paregoric, viên Mangostana, viên Imodium) vì sẽ làm tích tụ vi khuẩn và chất độc lại trong ruột ;
• Không sử dụng kháng sinh nếu không có sốt hoặc có bằng chứng nhiễm trùng (phân có nhầy, máu) ;
• Không cho trẻ bệnh ăn, uống hoặc kiêng cử quá mức chỉ cho ăn cháo muối.

Câu hỏi 11: Trẻ bị tiêu chảy có phải do mẹ ăn uống không kiêng cữ ?

• Việc trẻ em bị tiêu chảy có liên quan đến vệ sinh ăn uống của trẻ, vệ sinh bàn tay không thường xuyên, trẻ hay mút tay… chứ không liên quan gì đến thức ăn người mẹ ăn hàng ngày.
• Dù người mẹ ăn bất cứ thức ăn gì. Thức ăn vào sẽ được cơ thể sẽ được hệ thống tiêu hóa chuyển thành những phần tử rất nhỏ để hấp thu qua đường ruột vào máu đến gan chuyển hóa thành các chất cần thiết cho cơ thể. Còn việc tạo sữa do tuyến sữa ở vú nhận các chất dinh dưỡng trong máu chuyển hóa thành sữa. Không có việc mẹ ăn quá chua hoặc ăn chất tanh, chất quá bổ… cho con bú làm trẻ bị tiêu chảy. Quan niệm này ngăn cản người mẹ ăn đủ chất, làm suy dinh dưỡng người mẹ và thiếu sữa cho con cần phải bỏ.

Câu hỏi 12: Uống nước nhiều có làm tăng thêm tình trạng tiêu chảy không?

Quan niệm này sai hoàn toàn và cần phải thay đổi. Khi đường ruột bị nhiễm khuẩn, nhiễm độc gây tiêu chảy là một hình thức tống các chất độc, vi khuẩn ra ngoài. Nên dù có cho trẻ uống nước hay không ruột vẫn bị kích thích và tăng tiết nhiều dịch ruột gây ra tiêu chảy. Những phần ruột chưa bị tổn thương vẫn hấp thu được nước và chất bổ dưỡng như bình thường nên cần phải cho trẻ tiếp tục ăn như bình thường và uống nhiều nước hơn để chống kiệt nước và phòng suy dinh dưỡng cho trẻ bệnh.

Câu hỏi 13:  Khi trẻ bị tiêu chảy cần phải kiêng cử tất cả và chỉ cho trẻ ăn cháo muối thôi, điều này, đúng hay sai, tại sao ?

Quan niệm này sai hoàn toàn và cần phải thay đổi. Khi đường ruột bị nhiễm khuẩn, nhiễm độc gây tiêu chảy thì những phần ruột chưa bị tổn thương vẫn hấp thu được nước và chất bổ dưỡng như bình thường nên cần phải cho trẻ tiếp tục ăn như bình thường và uống nhiều nước hơn để chống kiệt nước và phòng suy dinh dưỡng cho trẻ bệnh.

Câu hỏi 14: Có nên đổi sữa khi trẻ bị tiêu chảy?

Trẻ bị bệnh tiêu chảy cần được cho ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng như lúc bình thường, không nên kiêng cữ hoặc thay đổi chế độ ăn của trẻ, nên cho trẻ ăn nhiều bữa hơn. Trẻ còn bú sữa vẫn tiếp tục bú sữa pha như bình thường, không được pha loãng hơn. Chỉ phải đổi sữa nếu trẻ tiêu chảy nhiều hơn rõ rệt sau mỗi cữ bú, có thể do tình trạng không dung nạp chất lactose trong sữa, do đó sữa sẽ đổi là loại sữa không có lactose. Thường thì loại sữa này chỉ dùng trong khoảng 2 tuần. Một bệnh lý khác cần phải đổi sữa là khi trẻ tiêu chảy do dị ứng sữa bò. Cần tham vấn ý kiến nhân viên y tế khi muốn đổi sữa.

Câu hỏi 15: Có nên sử dụng thuốc cầm ỉa khi trẻ bị tiêu chảy?

Tuyệt đối không dược sử dụng các loại thuốc này ở trẻ em. Như  ta đã biết, tiêu chảy đa phần là do nhiễm trùng ở đường ruột, tiêu phân  lỏng cũng là cách bảo vệ cơ thể  giúp thải trừ vi trùng, chất độc. Hơn nữa, điều trị chính bệnh tiêu chảy là phòng mất nước; bù nước và muối nếu trẻ đã mất nước.  Các thuốc cầm tiêu chảy là những loại thuốc làm giảm nhu động ruột, liệt ruột làm phân không được thải ra ngoài, trẻ vẫn bị “tiêu chảy” nhưng phân không bài xuất ra ngoài được, ứ lại trong ruột gây chướng bụng, viêm ruột, thậm chí làm tắc ruột, thủng ruột, tử vong. 

Câu hỏi 16: Cần phải làm gì để phòng bệnh tiêu chảy ?

• Cho trẻ bú mẹ ngay trong giờ đầu sau sinh và bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, hạn chế cho trẻ bú bình, nếu bú bình cần vệ sinh sạch, luộc sôi bình trước khi pha sữa.
• Vệ sinh cá nhân: thường rửa tay với xà phòng trước khi cho trẻ ăn và trước khi ăn và rửa tay với xà phòng sau khi đi cầu và vệ sinh cho trẻ. Không cho bé mút tay hoặc ngậm đồ chơi vào miệng.
• Thực hiện vệ sinh an toàn thực phẩm: Chọn thực phẩm tươi, sạch; Nấu chín kỹ thức ăn, không ăn thức ăn tái, thức ăn sống; Ăn ngay sau khi nấu xong; Thức ăn để quá 4 giờ phải nấu sôi lại trước khi ăn; Không cho trẻ em ăn thức ăn cũ nấu lại.
• Uống nước đã được đun sôi để nguội.

Câu hỏi 17: Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà như thế nào ?

• Để chăm sóc trẻ bị tiêu chảy đúng cách, cần thực hiện như sau:
• Bù nước: Trẻ bị tiêu chảy sẽ bị mất nước. Cơ thể thiếu nước sẽ dẫn đến rối loạn điện giải gây nhiều biến chứng nghiêm trọng. Do đó cần cho trẻ uống nhiều nước hơn thường ngày để phòng ngừa mất nước do tiêu chảy.
• Nếu trẻ đang được nuôi hoàn toàn bằng sữa mẹ thì chỉ cần cho trẻ bú nhiều lần hơn và uống nước chín là đủ.
• Đối với trẻ lớn hơn thì cần cho trẻ uống thêm các loại nước như: nước canh, nước cháo, sữa đậu nành, sữa chua, nước trái cây như cam vắt (không thêm hoặc thêm rất ít đường), nước dừa tươi, nước chín.
• Cần tránh các loại nước giải khát có gaz, nước ép trái cây quá ngọt gây khó tiêu, đầy bụng. Cho trẻ uống dung dịch ORESOL để bù lại số lượng nước và các chất điện giải bị mất qua phân, pha và dùng theo đúng hướng dẫn ghi trên gói thuốc.

Về thực phẩm:

• Trẻ bị tiêu chảy thường biếng ăn do cơ thể mệt mỏi, do đó cha mẹ cần chú ý chế biến các món ăn dưới dạng lỏng, mềm như súp, cháo (cháo thịt gà, thịt lợn nạc nấu với cà rốt,…) và phải kiên nhẫn cho trẻ ăn chậm, ăn nhiều bữa nhỏ nếu trẻ buồn nôn, nôn, khoảng cách giữa các bữa ăn khoảng 2 giờ 1 lần.
• Thực phẩm dùng cho trẻ vẫn cần đảm bảo đủ 4 nhóm thực phẩm thông thường như: bột, béo, đạm, rau.
• Thức ăn phải được nấu chín, sử dụng nước sạch, thực phẩm sạch có nguồn gốc rõ ràng và được bảo quản đúng quy cách, rửa tay trước khi chuẩn bị thức ăn và trước khi cho trẻ ăn để đảm bảo vệ sinh.

Cần chú ý:

• Không cho trẻ uống thuốc “cầm” tiêu chảy, hoặc ăn lá ổi, hồng xiêm xanh,… các chất thải dễ ứ đọng lại đường tiêu hóa dẫn đến bệnh kéo dài và nặng thêm.
• Tuyệt đối không được tự ý sử dụng thuốc kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
• Theo dõi trẻ nếu thấy có dấu hiệu: sốt, tiêu chảy quá 2 ngày không giảm, phân có lẫn máu, nôn, có dấu hiệu mất nước như: da nhăn, mắt lõm, lừ đừ,... cần đưa ngay đến cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.  

KHUYẾN CÁO PHÒNG BỆNH TIÊU CHẢY CẤP

Để chủ động phòng chống tiêu chảy cấp, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế khuyến cáo cộng đồng:

Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, thực hiện ăn chín, uống chín, không uống nước lã. 

Sử dụng nước sạch trong ăn uống và sinh hoạt, đặc biệt trong chế biến thực phẩm.

Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

Mỗi gia đình có nhà tiêu hợp vệ sinh, không đi tiêu bừa bãi; không đổ rác thải, phân xuống ao, hồ; không sử dụng phân tươi, phân chưa xử lý đảm bảo vệ sinh để bón cây trồng.

Khi có dấu hiệu tiêu chảy cấp phải đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Tài liệu tham khảo:

1. Sổ tay kiểm soát  các bệnh truyền nhiễm, trang 189 – 196. Nhà xuất bản Y học.
2. http://vncdc.gov.vn/vi/khuyen-cao-cong-dong/262/khuyen-cao-phong-benh-tieu-chay-cap
3. Tài liệu hướng dẫn xử trí tiêu chảy, QĐ số 4121/QĐ-BYT ngày 28/10/2009 của Bộ Trưởng Bộ Y Tế.
4. Khuyên bảo bà mẹ điều trị tiêu chảy tại nhà – Tài liệu hướng dẫn cho cán bộ y tế - Công tác phòng chống bệnh tiêu chảy – WHO – 2008.
5. Những điều cần biết khi chăm sóc trẻ tiêu chảy. http://www.nhidong.org.vn/Default.aspx?sid=9&nid=597

Đăng bởi: Phạm Huy - TTĐT